Aρχαϊκοί χρόνοι. Αποικιακή εξάπλωση

Η λεγόμενη αποικιακή κίνηση, που διήρκησε από τα μέσα περίπου του 8ου αιώνα π.Χ. και συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση ελληνικών πόλεων στη Σικελία, στη νότια Ιταλία, κατά μήκος της νότιας ακτής της Γαλλίας και της ανατολικής ακτής της Ισπανίας, στη χερσόνησο της Κυρηναϊκής στη βόρεια Αφρική, κατά μήκος των θρακικών ακτών, στον Ελλήσποντο και στη Μαύρη Θάλασσα.

Ελληνικές και φοινικικές αποικίες κατά το 550 π.Χ. Τα οικονομικά ενδιαφέροντα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του αποικισμού. Τα μέλη των υψηλότερων οικονομικά στρωμάτων αποτέλεσαν τους πρωτοπόρους, όσον αφορά την επέκταση της Ελλάδας έξω από την περιοχή του Αιγαίου. Οι ανώτερες κοινωνικά τάξεις αναζητούσαν "χρήματα" (χρήσιμα πράγματα), όπως ασήμι και χρυσό, εκτάσεις σιτηρών, σπίτια και ζώα, σε περιοχές έξω από τον κυρίως ελλαδικό χώρο. Βασικά χαρακτηριστικά του αποικισμού ήταν: πρώτον, ότι είχε το στοιχείο της οργανωμένης κίνησης με αφετηρία την εκάστοτε μητρόπολη και δεύτερον, ότι οι αποικίες -με εξαίρεση τα εμπόρια- αποτέλεσαν πόλεις από την αρχή της ίδρυσής τους, οι οποίες μάλιστα συχνά αναπαρήγαγαν τους θεσμούς των μητροπόλεων τους.

Πλοίο. Αρχαϊκή εποχή

Η τυπική αποικία ήταν κατά βάση μία αγροτική κοινότητα. Οι περισσότερες ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν ως αυτόνομες πόλεις υπό την αιγίδα κάποιας μητρόπολης, η οποία προμήθευε τον ιδρυτή (οικιστής) και πιθανότατα τα πλοία  και τους τεχνίτες για την ίδρυση της αποικίας. Ο στόχος κάθε πόλης ήταν η αυτάρκεια. Για αυτόν το λόγο, κατελάμβαναν και καλλιεργούσαν αρκετή γη, ώστε να είναι σε θέση να εξασφαλίσουν στον πληθυσμό τους αρκετή τροφή.(...)

Συνήθως, οι κάτοικοι μίας αποικίας είχαν κοινό τόπο καταγωγής και η αποικία-πόλη που ίδρυαν είχε σχέσεις με μία μόνο μητρόπολη. Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις μικτών αποικιών που ονομάστηκαν έτσι, επειδή ιδρύθηκαν από κατοίκους διαφορετικών ελληνικών πόλεων(...).

Εκτός από τη γεωργία,  άλλες πηγές εσόδων για ορισμένες αποικίες ήταν η πειρατεία και η αλιεία. Για παράδειγμα, στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας, η αφθονία θαλάσσιων και ποταμίσιων ψαριών ευνόησε την ανάπτυξη εμπορίου παστών ή λιαστών ειδών, όπως ο τόνος και η ρέγγα.

Οι έλληνες άποικοι ανέπτυξαν εμπορικές συναλλαγές τόσο με τις μητροπόλεις τους, όσο και με άλλες πόλεις και αποικίες εντός και εκτός του ελληνικού κόσμου. Δε δίστασαν, επίσης, να έρθουν σε επαφή και να δημιουργήσουν εμπορικές σχέσεις με τους γείτονές τους αυτόχθονες λαούς (...). 

Το ζύγισμα των προϊόντων, βασική προϋπόθεση του εμπορίου. Αγγείο του 6ου αι. Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης

Οι ελληνικές αποικίες λειτούργησαν ως εμπορικά κέντρα για τους γειτονικούς αυτόχθονες πληθυσμούς. Πρόσφεραν τις υπηρεσίες μίας μεγάλης αναπτυγμένης αγοράς, ικανής να απορροφά μεγάλους αριθμούς προϊόντων -κυρίως όμως δούλων - και σε αντάλλαγμα να προμηθεύει μεγάλες ποσότητες χρήματος -ειδικότερα μετά τον 6ο αιώνα π.Χ.- σε μορφή κερμάτων. 

Οι έλληνες άποικοι διέδοσαν το νόμισμα  στους ντόπιους γείτονές τους. Ελληνικά νομίσματα έχουν βρεθεί σε αρκετές κοινότητες αυτόχθονων φυλών και πιθανότατα να είχαν μεγαλύτερη αξία ως πολύτιμο αντικείμενο παρά ως χρήμα. Είναι γνωστό ότι τα κέρματα από φτηνό μέταλλο ή χαμηλής αξίας νομίσματα είχαν ευρεία χρήση ανάμεσα στις αυτόχθονες φυλές, όπως για παράδειγμα τα δελφίνια της Ολβίας στη Μαύρη Θάλασσα.

Δελφινόσχημο νόμισμα από την Ολβία (περ. 5ος αι. π.Χ.)

Σε κάποιες περιπτώσεις, οι Έλληνες υποδούλωσαν τους αυτόχθονες και άλλοτε πάλι, μη ελληνικά φύλα έδιωξαν τους Έλληνες από την περιοχή τους. Ως επί το πλείστον, πάντως, είχε επέλθει μία ισορροπημένη συνύπαρξη μεταξύ των αποίκων και των αυτόχθονων λαών που κατοικούσαν στην περιοχή. Σε ελάχιστες περιστάσεις, πραγματοποιήθηκε ακόμη και μίξη των δύο ετερογενών στοιχείων(...) Από τη μια μεριά ο φόβος των ντόπιων για τις ετρουσκικές επιδρομές και από την άλλη η έλλειψη εναλλακτικών λύσεων από τους Έλληνες ώθησαν τις δύο ομάδες να ενωθούν. Αρχικά, διατήρησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα, αλλά σταδιακά μέσα από τη διαδικασία της καλλιέργειας κοινών εκτάσεων γης αφομοιώθηκαν (Στράβων, Γεωγραφικά 5.4.7).

Πηγή:

• http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/col_intro_gen.html
• http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/colony.html

Οι συνέπειες του αποικισμού

Πρώτη συνέπεια του αποικισμού ήταν η εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού. Οι άποικοι έφερναν μαζί τους όλα τα χαρακτηριστικά της πόλης-κράτους (..) (θεοί, λατρείες, πολεμική τέχνη, πολιτική οργάνωση, τέχνες και αλφαβητική γραφή). 

Ο αποικισμός επηρέασε τους λαούς με τους οποίους ήρθαν σε επαφή οι Έλληνες. Για παράδειγμα, στις περιοχές που δεν υπήρχε γραφή οι Έλληνες έφεραν το αλφάβητο. Από την ευβοϊκή αποικία της Κύμης μεταδόθηκε το αλφάβητο στους λαούς που κατοικούσαν στην Ιταλική χερσόνησο. Έτσι και οι Ετρούσκοι υιοθέτησαν το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο άλλαξαν για να ταιριάζει στη δική τους γλώσσα. Αλλά και τα ετρουσκικά έργα επηρεάστηκαν πολύ από την ελληνική τέχνη. 

Οι Έλληνες είχαν επίσης μεγάλη επιρροή σε περιοχές που βρίσκονταν στο κέντρο της Ιταλικής χερσονήσου, για παράδειγμα στη Ρώμη. Αυτό το γνωρίζουμε από τα αντικείμενα ελληνικής τέχνης (πήλινα αγγεία και μεταλλικά σκεύη) που βρέθηκαν στην περιοχή. Η ντόπια επίσης παραγωγή φανερώνει την επιρροή της ελληνικής τέχνης, καθώς οι ντόπιοι τεχνίτες έμαθαν να κατασκευάζουν προϊόντα που προτιμούσαν οι άποικοι.

Με τις ανασκαφές μαθαίνουμε επίσης ότι οι Έλληνες άποικοι επηρέασαν τους κατοίκους και πιο μακρινών περιοχών, στη δυτική και κεντρική Ευρώπη, δηλαδή τους Κέλτες, που κατοικούσαν τότε στη σημερινή Γαλλία και στη δυτική Γερμανία. Επίσης επιρροές υπήρχαν στους Σκύθες, που κατοικούσαν στη σημερινή Ρουμανία, στην Ουκρανία και στη νότια Ρωσία. 

Στους Έλληνες ήταν έντονη η ανατολική επίδραση. Αυτό είναι φανερό τόσο στη μυθολογία όσο και στην τέχνη. Στη γλυπτική, αλλά και στα πήλινα αγγεία, χρησιμοποιούνται από τους καλλιτέχνες του ελληνικού κόσμου θέματα αγαπητά στους κατοίκους της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, όπως σφίγγες και γρύπες, λιοντάρια, φυτά κ.ά. Γι’ αυτό η τέχνη του 7ου αιώνα π.Χ. ονομάζεται ανατολίζουσα. 

Η "Σφίγγα των Ναξίων" Μαρμάρινο Άγαλμα, 560π.Χ. 

Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών

Αλληλεπιδράσεις και σχέσεις εμφανίζονται και στο πολιτικό πεδίο, όπως για παράδειγμα με συμμαχίες (ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης συμμάχησε με το φαραώ της Αιγύπτου κατά του Πέρση βασιλιά). Ακόμη, Έλληνες μισθοφόροι πολέμησαν στην Αίγυπτο εναντίον της ασσυριακής κυριαρχίας και στη Βαβυλωνία. Αλλά και οι Λυδοί υπήρξαν μάλλον το πρότυπο για το πολίτευμα της τυραννίδας. 

Μια δεύτερη συνέπεια του αποικισμού ήταν η ανάπτυξη των εμπορικών ανταλλαγών στη Μεσόγειο από τις πόλεις-κράτη, τις μητροπόλεις δηλαδή, προς τις αποικίες και από τις αποικίες στους ντόπιους πληθυσμούς. Όπλα, πολυτελή σκεύη και υφάσματα, πήλινα αγγεία ήταν μερικά από τα προϊόντα των ανταλλαγών.

Η εξάπλωση των Ελλήνων είχε ως αποτέλεσμα την αλληλεπίδραση των πολιτισμών. Αυτό έφερε αλλαγές στην κοινωνική οργάνωση, στην τέχνη αλλά και στο πολίτευμα.

Πηγή: Μuseduc