Κυριακή 22 Μαρτίου 2020

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΩΛΗ ΣΤΟΝ ΚΟΡΟΝΑΪΟ...

Η Μαύρη Πανώλη η πιο γνωστή πανδημία.

Η πιο γνωστή επιδημία ήταν στα μέσα του 14ου αι. Πρόκειται για τη Μεγάλη ή Μαύρη Πανώλη (τα αγγλικά και τα γερμανικά προτιμούν να μιλάνε για τον «μαύρο θάνατο»).
Το 1346, οι Μογγόλοι της Χρυσής Ορδής πολιορκούν ένα λιμάνι της Κριμαίας όπου οι Γενουάτες είχαν ένα εμπορικό σταθμό. Ανάμεσά στους Μογγόλους υπάρχουν προσβεβλημένοι από πανούκλα. Τα τρωκτικά που περνούν κάτω από τις οχυρώσεις μεταδίδουν τη νόσο στους Ιταλούς. Και οι δύο πλευρές εξασθενημένες από την αρρώστια υπογράφουν εκεχειρία. Οι Γενουάτες φεύγουν μεταφέροντας στα αμπάρια τους την αρρώστια. Και μαζί μ’ αυτούς η πανούκλα φθάνει στην Κωνσταντινούπολη, τη Μεσίνα και τη Μασσαλία.

Σε τρία ή τέσσερα χρόνια, ο θάνατος εξαπλώνεται στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική, την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή. Το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης εξαφανίζεται. Μία από τις συνέπειες της πανώλης ήταν η έκρηξη της βίας που προκάλεσε κατά των Εβραίων, οι οποίοι κατηγορήθηκαν ότι εισήγαγαν το κακό με τη δηλητηρίαση των πηγαδιών. Στο βασίλειο της Γαλλίας, στην κοιλάδα του Ρήνου, οι σφαγές εκτελούνται, σε μεγάλη κλίμακα, με την έγκριση των αρχών. Μόνο ο Πάπας επιδιώκει να ηρεμήσει τα πνεύματα με ένα πολύ λογικό επιχείρημα: γιατί κατηγορούν τους Εβραίους ότι διαδίδουν το κακό από το οποίο πεθαίνουν και αυτοί;
Στη συνέχεια, κάθε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια η πανώλη επανεμφανίζεται στην Ευρώπη. Γενικά όμως περιορίζεται σε μια περιοχή ή μια πόλη. Η μεγάλη πανώλη στο Λονδίνο το 1665 σκότωσε ένα στους πέντε.



Gravure « La peste de Marseille », 1720. L’épidémie décima plus d’un tiers de la population de la ville. (MARY EVANS/SIPA)


Τι είναι ο "τοίχος της πανώλης";


Το 1720, ένα πλοίο με μεταξωτά και άλλα ακριβά υφάσματα της Ανατολής, που προορίζονταν για την έκθεση Beaucaire, φτάνει στη Μασσαλία. Τα υφάσματα γεμίζουν με μολυσμένους ψύλλους. Το κακό βρίσκεται στο λιμάνι. Σ’ έναν δύο μήνες, επηρεάζει όλη την Προβηγκία. Οι αρχές παίρνουν τα πράγματα πολύ σοβαρά. Ολόκληρη η επαρχία μπαίνει σε καραντίνα. Οι στρατιώτες κρατούν οδοφράγματα και πυροβολούν όποιον θέλει να τα περάσει. Προκειμένου να προστατευθεί το Comtat Venaissin, που ανήκε στον Πάπα, οι παπικές αρχές χτίζουν ένα μακρύ πέτρινο τοίχο μήκους 36 χιλιομέτρων που εκτεινόταν στα βουνά του Vaucluse.

Η μεγαλύτερη καταστροφή για την υγεία στην ιστορία ήταν το μετα-Κολομβιανό "μικροβιακό σοκ"
Απομονωμένοι για χιλιάδες χρόνια στην απέραντη ήπειρό τους, οι αυτόχθονες λαοί της Αμερικής ποτέ δεν είχαν έρθει σε επαφή με τους διάφορους ιούς και τα βακτηρίδια που μάστιζαν την Ευρώπη. Το 1492 οι Ισπανοί με τον Κολόμβο τους τους έκαναν δώρο, χωρίς να το γνωρίζουν. Σήμερα υπολογίζεται ότι το θανατηφόρο όπλο που επέτρεψε στους κατακτητές του Cortés και Pizarro να πλήξουν τις ισχυρές αυτοκρατορίες των Αζτέκων και των Ίνκας ήταν οι επιδημίες της ευλογιάς και της ιλαράς που τρομοκρατούσαν και θέριζαν τους πληθυσμούς. Κάποιες από τις Αντίλλες μέσα σε είκοσι χρόνια εγκαταλείφθηκαν . Ο πληθυσμός της υπόλοιπης ηπείρου, σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις, μειώθηκε κατά 90%!

Οι Ισπανοί επέστρεψαν στην πατρίδα τους με σύφιλη, η οποία εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, από τις αρχές του 16ου αιώνα.

Αυτό που συνέβη στην Αμερική στα τέλη του 15ου αιώνα και στις αρχές του 16ου αιώνα αναπαράγεται με τον ίδιο τρόπο στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν οι πρώτοι δυτικοί θαλασσοπόροι ανακάλυψαν τα νησιά της Ωκεανίας το ένα μετά το άλλο. Ο Bougainville ή ο Cook πίστεψαν ότι βρήκαν τον παράδεισο των «καλών άγριων» στην Ταϊτή ή αλλού στον Ειρηνικό. Λίγα χρόνια μετά το πρώτο τους πέρασμα, αυτά τα εδάφη είχαν πλέον ερημωθεί.

Χολέρα, μια άλλη πληγή που έπληξε την Ευρώπη τον 19ο αιώνα.

Η χολέρα είναι μια πολύ παλιά ασθένεια, που προκαλείται από ένα βακτήριο που ονομάζεται "χολερικό δονάκιο (=vibrion cholérique )", το οποίο μεταδίδεται από τα λερωμένα με περιττώματα χέρια και προκαλεί σοβαρή διάρροια, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο με αφυδάτωση σε λίγες ώρες. Προέρχεται πιθανότατα από την κοιλάδα του Γάγγη, όπου η ανθρώπινη κόπρος διασκορπίζεται.

Τον 19ο αιώνα η ασθένεια εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο λόγω της παγκοσμιοποίησης, του παγκόσμιου εμπορίου, των πλοίων και των σιδηροδρόμων. Από τις αρχές του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ου αιώνα επτά πανδημίες διαδέχθηκε η μία την άλλη, (η τελευταία έπληξε την Ασία, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική). Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πανδημίας, το 1832, το Λονδίνο και το Παρίσι χτυπήθηκαν σκληρά. Σχεδόν 20.000 Παριζιάνοι έχασαν τη ζωή τους.
Des malades de la grippe espagnole dans un entrepôt militaire transformé en hôpital provisoire, au Kansas (Etats-Unis), en 1918. (AP/SIPA)


Γιατί  η γρίπη του 1918  ονομάζεται "ισπανική γρίπη";
Όλοι έχουν ακούσει για την πανδημία γρίπης πριν από έναν αιώνα (1918-1919), ο οποίος σκότωσε μεταξύ 20 και 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Ίσως και πολύ περισσότερους. Γνωρίζουμε ότι ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν φτάσει στην Ευρώπη. Γιατί τότε να την ονομάζουμε "Ισπανική"; Απλώς επειδή η Ισπανία, που ήταν ουδέτερη στην παγκόσμια σύρραξη τη στιγμή που το κακό έφτασε στην Ευρώπη, ήταν η μόνη χώρα της οποίας οι εφημερίδες μιλούσαν ανοικτά για την ασθένεια. Οι αντίπαλοι απαγόρευαν οποιαδήποτε αναφορά στην αρρώστια αυτή για να μη δώσουν στον εχθρό πληροφορίες για την πιθανή εξασθένιση των δυνάμεων τους. Όλα τα γαλλικά, τα αγγλικά, τα γερμανικά κ.λπ. έντυπα αναφέρονταν μόνο στην παράξενη αυτή, εξωτική και μακρινή ασθένεια, κάνοντας να φανεί, λανθασμένα, ότι δεν επηρεάζονται.

Από πού προέρχεται η λέξη vaccin ( = εμβόλιο);

Aπό πολύ παλιά οι Κινέζοι κατάλαβαν την αρχή της ανοσίας, ειδικά για την ευλογιά: εάν αρρωστήσουμε μία φορά, δεν μπορούμε να το προσβληθούμε πάλι. Έτσι δημιουργείται η ιδέα ότι αν μεταδώσουμε συνειδητά σε ένα άτομο μια αδύναμη μορφή του κακού, προστατεύουμε το άτομο αυτό από το κακό. Η τεχνική της επιμόλυνσης πέρασε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και έφτασε στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα.

Ο αγγλικός γιατρός Edward Jenner (1749-1823) παρατήρησε ότι οι αγρότες δεν προσβάλλονταν ποτέ από την ευλογιά όταν, με το άρμεγμα, τα χέρια τους καλύπτονταν με φλύκταινες από δαμαλίτιδα ( vaccine), μια ηπιότερη μορφή της ευλογιάς, ασθένεια που προσβάλλει, κατά κύριο λόγο, τα βοοειδή (όπως δηλώνει η ετυμολογία vache/ vaccine) και η οποία είναι πάντα καλοήθης στους ανθρώπους. Mπόρεσε έτσι, από τα τέλη του 18ου αιώνα, να αναπτύξει τα πρώτα εμβόλια.